” Ο μεγαλύτερος προδότης, φίλε, είναι όποιος δέχεται εθελοντικά, με τη μία ή την άλλη πρόφαση, να βάλουν στη σκέψη του λουκέτο, να αχρηστέψουν δηλαδή τη νοημοσύνη πού κληρονόμησε απ’ τα αθάνατα κύτταρα της αέναης ανθρώπινης εξέλιξης” (Αλέξης Πάρνης).

Στην αρχή θα σας παρουσιάσω μερικές ασύνδετες μεταξύ τους πληροφορίες. Μετά θα προσπαθήσω να τις συνδέσω μεταξύ τους.

Οι Φινλανδοί καταργούν τη γραφή με το χέρι και τα μαθήματα;

Όπως είναι γνωστό το φιλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα θεωρείται διεθνώς πολύ καινοτόμο ,πολύ νεωτεριστικό που οδηγεί τις εξελίξεις όσον αφορά την εκπαίδευση παγκοσμίως. Από το 2016 λοιπόν οι Φιλανδοί αποφάσισαν ότι οι μαθητές δεν θα είναι υποχρεωμένοι να μαθαίνουν γραφή με το χέρι. Θα είναι όμως υποχρεωτικό το μάθημα της πληκτρολόγησης και μάλιστα από το δημοτικό. Έχουν σκοπό να αντικαταστήσουν τα τετράδια με υπολογιστές(tablets) και οι μαθητές θα μαθαίνουν πώς να πληκτρολογούν σωστά και γρήγορα.

Επίσης οι Φιλανδοί για αρκετά χρόνια είχαν αναπτύξει στα σχολεία τους τη διδασκαλία μέσω «project» (project based learning), όπου οι μαθητές διδάσκονταν ένα θέμα με τη δημιουργία ενός project – συνήθως μια παρουσίαση ενός pdf που οι ίδιοι είχαν ετοιμάσει. Από το 2016 όμως και μετά έχουν αποφασίσει να αναπτύξουν μια τελείως διαφορετική μεθοδολογία μάθησης που ίσως αποδειχτεί ο προπομπός της κατάργησης των μαθημάτων. Πλέον δεν θα έχουν μαθήματα ως ξεχωριστά αντικείμενα αλλά θα έχουν τα «φαινόμενα» (phenomenon based learning). Να σας το εξηγήσω με ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι το  «φαινόμενο» της ημέρας είναι η λειτουργία μιας επιχείρησης. Οι μαθητές λοιπόν θα μοιράζονται τους ρόλους που απαιτεί μια επιχείρηση (ιδιοκτήτης, διευθυντής πωλήσεων, πωλητές, λογιστές , υπάλληλοι ,διαφημιστές κ.α ) και θα παίζουν το «φαινόμενο»  επιχείρηση. Οι Φιλανδοί θεωρούν ότι έτσι οι μαθητές θα αποκτούν τις απαραίτητες δεξιότητες που μελλοντικά θα τους πολύ χρήσιμες σε μια πραγματική πλέον κατάσταση. Κάποιος ευλόγως θα αναρωτηθεί: Δηλαδή δεν θα μαθαίνουν π.χ μαθηματικά; Φυσικά θα σου πουν οι Φιλανδοί αλλά θα μαθαίνουν τα μαθηματικά που π.χ (στο συγκεκριμένο φαινόμενο) χρειάζεται ένας λογιστής. Δηλαδή είναι κάτι σαν πρόβα ρόλων για τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς και της παραγωγής.

Με αυτό τον τρόπο αλλάζει εντελώς ο σκοπός της Εκπαίδευσης που πλέον θα είναι να παρέχει μόνο εκείνες τις γνώσεις που είναι χρήσιμες και εφαρμόσιμες στα επαγγέλματα. Οι υπόλοιπες γνώσεις θα θεωρούνται άχρηστες και περιττές και γι’ αυτό  θα παραμερίζονται. Ο χρησιμοθηρικός χαρακτήρας της γνώσης μάλλον έχει γίνει αυτοσκοπός για τους Φιλανδούς. Μοιάζει με την αφελή ερώτηση που κάνουν πολλές φορές τα παιδιά στους εκπαιδευτικούς: « Και γιατί κύριε να κάνουμε π.χ Αρχαία ,σε τι θα μας χρησιμέψουν στη ζωή μας;». Η απάντηση είναι προφανής: «για να μάθετε να σκέφτεστε», αλλά δεν φαίνεται να την ενστερνίζονται και οι Φιλανδοί.         

Οι Γάλλοι απλοποιούν τη γλώσσα τους ;

Οι Γάλλοι, ως γνωστόν, είναι πολύ αυστηροί – κατά πολλούς σωβινιστές- στα θέματα προστασίας της γαλλικής γλώσσας από τη διάβρωση του σύγχρονου κόσμου, όπως χαρακτηριστικά λένε οι ίδιοι. Μάλιστα και η παραμικρή νέα λέξη για να αποκτήσει νομιμότητα ως προς τη χρήση της πρέπει να έχει την έγκριση της Γαλλικής Ακαδημίας του Παρισιού (Académie française) αλλιώς απορρίπτεται και δεν χρησιμοποιείται. Οπότε ήταν απόλυτα φυσικό να προκαλέσει μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι οι Γάλλοι έχουν αποφασίσει να εφαρμόσουν από τον Σεπτέμβριο του 2016 την απλοποίηση της ορθογραφίας ώστε να συμβαδίζει με την προφορά ( π.χ  Το oignon -κρεμμύδι πλέον θα γράφεται ognon χάνοντας το i ). Δεν μιλάμε για μια-δυο λέξεις αλλά για 2400 σε πρώτη φάση για τις οποίες θα αλλάξει ο τρόπος που γράφονται και κατά συνέπεια που προφέρονται.

Επίσης έχει αποφασιστεί ο περιορισμός της χρήσης του «Αccent Circonflexe» που για όσους δεν γνωρίζουν είναι αυτός ο τόνος σαν καπελάκι ^ (π.χ το oû  πλέον θα γράφεται ou). Όπως καταλαβαίνετε το γεγονός αυτό έχει σηκώσει θύελλα αντιδράσεων. Μάλιστα στα γαλλικά social media επικράτησε το σύνθημα  Je Suis Circonflexe (σαν να επρόκειτο για νέο τρομοκρατικό χτύπημα κατά της Γαλλίας). 

Στις ΗΠΑ ο Obama βάζει τις μηχανές στα σχολεία ;

Τον Φεβρουάριο του 2016 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Obama ανακοίνωσε την επένδυση 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την προώθηση της εκπαίδευσης STEM στα σχολεία. Τα χρήματα δόθηκαν κυρίως για την μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών που θα διδάξουν τις νέες αυτές μεθόδους. Τι είναι όμως το STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) ; Είναι η διδασκαλία με τη χρήση των νέων τεχνολογιών , της πληροφορικής, των μηχανών και της ρομποτικής. Αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη μια τεράστια εκστρατεία προώθησης του STEM  στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Ήδη στην Ελλάδα γίνεται μεγάλη προπαγάνδα υπέρ του προγράμματος STEM. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα ακούσουμε πολλά για αυτό στο μέλλον.     

Τι δείχνουν αυτά τα σημάδια των καιρών;

Τα όσα αναφερθήκαν παραπάνω μοιάζουν τελείως άσχετα μεταξύ τους. Είναι όμως αυτό αλήθεια; Για να δούμε… 

Τι έχει πιάσει άραγε τους Φιλανδούς και περιορίζουν τη γραφή ενώ αποθεώνουν την πληκτρολόγηση και την χρήση υπολογιστών; Γιατί προτιμούν τα «φαινόμενα» από τα μαθήματα; Από την άλλη τι έχουν πάθει οι συντηρητικοί Γάλλοι και εκμοντερνίζουν τη γλώσσα τους; Τι επιδιώκει ο Obama και προωθεί την χρήση των μηχανών στα σχολεία των ΗΠΑ ;Γιατί πολλοί μαθητές ενώ μπορούν να χειρίζονται με τρομερή άνεση και ταχύτητα έναν υπολογιστή δυσκολεύονται να κάνουν απλές χειρονακτικές κινήσεις ;

Είναι πιστεύω φανερό ότι πίσω από όλα αυτά κρύβονται οι κατευθυντήριες γραμμές της εκπαίδευσης των αυριανών μαθητών. Μην ξεχνάμε ότι τόσο η Φινλανδία μέσω των διακρίσεων στο διεθνές πρόγραμμα για την αξιολόγηση των μαθητών PISA όσο και η Γαλλία με το σύστημα προετοιμασίας των μαθητών για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ΙΒ (International Baccalaureate), όσο και οι ΗΠΑ λόγω των καινοτόμων εκπαιδευτικών συστημάτων που προωθούν, επηρεάζουν και καθορίζουν την εκπαιδευτική πολιτική σε πάρα πολλές άλλες χώρες του κόσμου. Άρα ότι συμβαίνει στην εκπαίδευση αυτών των τριών χωρών δεν μπορεί να αξιολογηθεί ως τοπικό φαινόμενο. Για να δούμε όμως αυτούς τους νέους σκοτεινούς δόμους της εκπαίδευσης.

Στόχος δεν είναι πλέον η μάθηση αλλά η κατάρτιση. Οι μαθητές δεν χρειάζεται να «ξέρουν». Αυτό που χρειάζεται είναι να «μπορούν». Η γνώση δεν είναι πλέον απαραίτητη όταν υπάρχει η πληροφορία. Ας καταργηθούν λοιπόν τα βιβλία αφού υπάρχει το ιντερνέτ. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι ο στοχασμός και η εμβάθυνση αλλά η ταχύτητα. Ο ενημερωμένος πολίτης έρχεται να υποκαταστήσει τον καλλιεργημένο πολίτη . Η τάση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι να παρέχεται η γνώση κβαντικά, δηλαδή σε πακέτα αδιαφορώντας για το γεγονός ότι η γνώση διαλύεται όταν γίνεται κομματάκια. Ο στόχος είναι η ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Μόνο όσες δεξιότητες απαιτούνται για να εκτελεστεί μια συγκεκριμένη εργασία. Όμως η ειδίκευση σε μια και μόνο αυτοματοποιημένη εργασία είναι γνώρισμα των μηχανών και όχι των ανθρώπων. 

 Μήπως πίσω από όλα αυτά κρύβεται η μετατροπή του αυριανού ανθρώπου σε έναν κολοβωμένο χειριστή μηχανών ή διαχειριστή φαινομένων, που ποτέ του δεν θα αμφισβητεί το σύστημα εξουσίας-παραγωγής και που δεν θα έχει άλλες γνώσεις πέρα από τις απαραίτητες για τη δουλειά του; Μήπως ο στόχος είναι ο αυριανοί άνθρωποι να είναι απλά μηχανικά εξαρτήματα της παραγωγικής διαδικασίας; Οι οπαδοί της επιστημονικής φαντασίας θεωρούν ως έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο οι μηχανές να αποκτήσουν ανθρώπινες ιδιότητες (τεχνητή νοημοσύνη)και να υποτάξουν τους ανθρώπους. Αντίθετα, εγώ αναρωτιέμαι μήπως είναι πολύ πιο ορατός ο κίνδυνος οι άνθρωποι να αποκτήσουν ιδιότητες των μηχανών και στο τέλος να μετατραπούν οι ίδιοι σε  μηχανές; Το μόνο σίγουρο είναι ότι υπάρχει τρόπος να το αποφύγουμε. Λέγεται Παιδεία. Πραγματική Παιδεία όμως.

Όταν η Εκπαίδευση βλάπτει την Παιδεία 

Η εκπαίδευση έτσι όπως λειτουργεί σήμερα είναι  μια προσπάθεια ισοπέδωσης της διαφορετικότητας και απόλυτης εξομοίωσης των μαθητών. Μοιάζει με ένα επαναλαμβανόμενο πείραμα όπου οι μαθητές είναι τα πειραματόζωα, τα βιβλία είναι οι οδηγίες της διαδικασίας του πειράματος, ο έλεγχος των αποτελεσμάτων γίνεται μέσα από τις  εξετάσεις και τα αποτελέσματα είναι οι βαθμοί .Το πείραμα λέγεται: «πως θα γίνουμε όλοι ίδιοι ». Από τον εκπαιδευτικό ζητείται να είναι  απλός εκτελεστής του πειράματος αλλά όχι και ο ιθύνων νους. Γι’ αυτό και πρέπει να είναι διεκπεραιωτικός ,άβουλος και εξαντλημένος τόσο πολύ από την ίδια του την προσπάθεια της επαγγελματικής του επιβίωσης που απλά θα εκτελεί το πείραμα χωρίς παρεκκλίσεις και αμφισβητήσεις.

Οτιδήποτε δεν ενισχύει την διαδικασία του πειράματος απλά υποβιβάζεται: «Οι τέχνες είναι άχρηστες αφού σπάνια οδηγούν σε εργασία και σε παραγωγή προϊόντων. Το ίδιο και η σωματική έκφραση και δραστηριότητα. Ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός επίσης. Τι να τα κάνουμε τα μαθήματα αφού οι γνώσεις που αποκομίζουμε από αυτά είναι άχρηστες στην παραγωγή; Αυτό που χρειάζεται είναι οι χρήσιμες γνώσεις, οι δεξιότητες. Οι μηχανές και τα κομπιούτερ είναι το μέλλον οπότε αρκεί να μάθουν οι μαθητές να τα  χειρίζονται. Η γλώσσα πρέπει να έχει ταχύτητα οπότε να την ελαφρύνουμε από τα σημεία στίξης και να αλλάξουμε τις λέξεις για να διαβάζονται όπως γράφονται. Η γραφή και η ανάγνωση μπορούν να παραχωρήσουν τη θέση τους στην πληκτρολόγηση και την οπτικοποίηση. Στη θέση των εκπαιδευτικών μπορούμε να βάλουμε ένα ρομπότ ή ένα ολόγραμμα. Το ζητούμενο δεν είναι να επικοινωνούν άμεσα οι άνθρωποι μεταξύ τους αλλά τριγωνικά μέσω των υπολογιστών. Σύνθημά μας : η εξέλιξη και η καινοτομία, φυσικά».

Οφείλουμε εδώ να πούμε ότι ο κατηγορούμενος δεν είναι το μάθημα της πληροφορικής, το οποίο κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως απαραίτητο στη σημερινή εποχή. Γενικά ο κίνδυνος δεν είναι η τεχνολογία αυτή καθαυτή αλλά οι σκοποί για τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιηθεί.  Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να ψηφιοποιηθούν και να μηχανοποιηθούν τα πάντα στην εκπαίδευση με τη χρήση της πληροφορικής. Και ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος είναι στο μέλλον στα σχολεία να μην διδάσκεται κανένα άλλο μάθημα πλην της πληροφορικής. Γιατί δεν είναι καθόλου απίθανο να βρεθούμε μπροστά σε πονηρά ερωτήματα όπως π.χ : «γιατί να διδάσκονται τα μαθηματικά αν τα κομπιουτεράκια μπορούν να λύσουν οποιοδήποτε μαθηματικό πρόβλημα;

Πως λοιπόν μπορούμε να αντισταθούμε στους πειρασμούς της τεχνολογίας ότι όλα μπορεί να τα κάνει εκείνη για εμάς, απαλλάσσοντας μας από τον πνευματικό κόπο; Ο μόνος τρόπος είναι να έχουμε κατά νου ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι εργαλείο και βοήθημα του ανθρώπου αλλά όχι προέκτασή του. Μην ξεχνάμε λοιπόν να αναπτύσσουμε τον εγκέφαλό μας με πραγματικές γνώσεις και με πραγματικά συναισθήματα. Εξάλλου, ένας μυς είναι ο εγκέφαλος που σημαίνει ότι όταν δεν γυμνάζεται αδρανοποιείται. Συνεπώς οφείλουμε να προσέχουμε μέχρι που απλοποιούμε και αυτοματοποιούμε την ανθρώπινη έκφραση και επικοινωνία. Μην φτάσουμε στο σημείο ο άνθρωπος του μέλλοντος να αισθάνεται και να εκφράζεται με bits και bytes. 

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

πηγή: xenesglosses.eu