Γιάννης Μακρίδης
Η Κομμούνα του Παρισιού:
Ιστορικά Διδάγματα από την Πάλη των Τάξεων
Η πρώτη προλεταριακή επανάσταση και η πρώτη κυβέρνηση του προλεταριάτου που κράτησε την εξουσία επί 72 ημέρες (από τις 18 Μάρτη ως τις 28 Μάη 1871) πέρασε στην ιστορία με τον τιμημένο τίτλο «Η Kομμούνα του Παρισιού». Στα παιχνιδίσματα της ιστορίας, η τύχη τό ’φερε ώστε η φετινή επέτειος της Κομμούνας να συμπέσει με τη μέρα έναρξης της μεγάλης πανεθνικής κινητοποίησης της σπουδάζουσας νεολαίας και των εργαζομένων, που σάρωσε τη Γαλλία [στις 18 Μάρτη –το άρθρο γράφτηκε το 2008 (Θ.Θ.)] και που συνεχίζεται και κλιμακώνεται με απανωτές απεργίες και διαδηλώσεις εκατομμυρίων λαού, με αίτημα την απόσυρση του αντιδραστικού νόμου Nτε Bιλπέν περί «σύμβασης πρώτης εργασίας» των νέων.
Πέρα από την επιφανειακή σύμπτωση, οι τεράστιες σε όγκο κινητοποιήσεις στη Γαλλία, αναζωπυρώνοντας με όρους μαζικούς την ταξική πάλη, δίνουν στην επέτειο της Κομμούνας έναν τόνο ξεχωριστής επικαιρότητας. Tι ήταν λοιπόν η Kομμούνα του Παρισιού;
Η εμφάνιση της Κομμούνας ήταν ένα ιστορικό φαινόμενο που προκλήθηκε από τις βαθιές ταξικές αντιθέσεις της γαλλικής κοινωνίας, οι οποίες οξύνθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Βασικές αιτίες η ολοκλήρωση της βιομηχανικής επανάστασης, η σχετική αύξηση και οργανωτική ανάπτυξη της εργατικής τάξης, η άνοδος της ταξικής της συνείδησης. Αυτή την περίοδο υπάρχουν στο Παρίσι 70 συνδικάτα και σε ολόκληρη τη Γαλλία τα μέλη της Διεθνούς έφτασαν τις 200.000. Η Παρισινή Kομμούνα ήταν αποτέλεσμα τελικά της μακρόχρονης εξέλιξης του εργατικού κινήματος και για την ιδεολογική του προετοιμασία τεράστιο ρόλο έπαιξε η δράση της Πρώτης Διεθνούς. Οι άμεσες προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση της Π.Κ. συνδέονται με την πολιτική και οικονομική κρίση που πέρασε η Γαλλία στην τελευταία περίοδο της δεύτερης αυτοκρατορίας.
Η Όξυνση των Ταξικών Αντιθέσεων
Ο γαλλο-πρωσικός πόλεμος άρχισε στις 19 Ιούλη του 1870. Μέσα σε έξι εβδομάδες τα γαλλικά στρατεύματα ηττήθηκαν καταδεικνύοντας την ηθική αποσύνθεση του βοναπαρτιστικού καθεστώτος. Η διεφθαρμένη εξουσία του Ναπολέοντα του Γ΄ είχε συντριβεί. Στις 4 Σεπτέμβρη ο γαλλικός λαός ανέτρεψε τη δεύτερη αυτό-κρατορία και εγκαθιδρύθηκε αστική δημοκρατία. Όμως η νέα κυβέρνηση, που αυτοανακηρύχθηκε ως «κυβέρνηση εθνικής άμυνας», συνέχισε την αντιλαϊκή πολιτική του βοναπαρτισμού. Αρνήθηκε να ικανοποιήσει τα δημοκρατικά και πατριωτικά αιτήματα των λαϊκών μαζών και άρχισε να σαμποτάρει την άμυνα του Παρισιού που είχε κυκλωθεί από τα γερμανικά στρατεύματα. Η προδοσία των αντιδραστικών ηγετών της «Δημοκρατίας» προκάλεσε την αγανάκτηση των εργατών του Παρισιού. Στις 31 Oκτώβρη του 1870, αλλά και στις 22 Γενάρη του 1871 ξέσπασαν εξεγέρσεις σε μια προσπάθεια ανακήρυξης της Κομμούνας αλλά καταπνίγηκαν. Στα τέλη του Γενάρη υπογράφτηκε ανάμεσα στη Γαλλία και την Πρωσία ανακωχή. Η νέα κυβέρνηση Θιέρσου (εγκάθετη της μεγαλοαστικής τάξης), η οποία ανέλαβε το Φλεβάρη, οδηγείται στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλιών όπου συναινούσε να παραδόσει το Παρίσι στο Βίσμαρκ.
Το Ξέσπασμα
Από τα μέσα Φλεβάρη το προλεταριάτο του Παρισιού ξεσηκώνεται. Σπουδαίο βήμα στην ενότητα των λαϊκών δυνάμεων ενάντια στη γαλλική αντίδραση υπήρξε η Δημοκρατική Ομοσπονδία της Εθνοφρουράς, επικεφαλής της οποίας ήταν η Κεντρική Eπιτροπής της Εθνοφρουράς. Στο Παρίσι, στη Λιόν, στο Μπορντό, στη Μασσαλία δημιουργείται επαναστατική κατάσταση. Η απόπειρα της αντίδρασης να αφοπλίσει τις εργατικές συνοικίες του Παρισιού και να συλλάβει μέλη της Κ.Ε. της Εθνοφρουράς, στις 18 Μάρτη, αποτυχαίνει. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν το λαό, οι εθνοφρουροί απέκρουσαν τα κυβερνητικά στρατεύματα. Την ίδια ημέρα η κόκκινη σημαία της επανάστασης κυματίζει στο Δημαρχείο του Παρισιού, ενώ η κυβέρνηση Θιέρσου καταφεύγει στις Βερσαλίες. Οι προλετάριοι σώζουν το Παρίσι από τη γερμανική και γαλλική αντίδραση δημιουργώντας την Kομμούνα. Παρόμοιες προσπάθειες αλλά χωρίς επιτυχία έγιναν και σε άλλες πόλεις και χωριά σε ολόκληρη τη Γαλλία. Βασικός λόγος της αποτυχίας είναι ότι ηγετικό ρόλο σ’ αυτές τις προσπάθειες έπαιξαν μικροαστικά, αστικο-ριζοσπαστικά στοιχεία.
Στα τέλη Μάρτη γίνεται η ανακήρυξη της Π.Κ. και διενεργούνται εκλογές. Διαμορφώνεται η ηγετική της ομάδα, σοσιαλιστές μέλη της A΄ Διεθνούς (40), ανάμεσά τους μπλανκιστές, προυντονιστές, μπακουνιστές, αρκετοί μαρξιστές που ασκούσαν ισχυρή επίδραση, όπως και αρκετά επιφανή στελέχη του εργατικού κινήματος και της διανόησης.
Η Διεθνής στην αρχή διατύπωσε τη θέση να μη γίνει η επανάσταση στο Παρίσι γιατί θεωρούσε σκοτεινή την προοπτική της. Παρά ταύτα, όταν έγινε η Kομμούνα του Παρισιού πρόσφερε όλη της την υποστήριξη. Ο K. Μαρξ κατόρθωσε να διαβιβάσει στο Παρίσι πρακτικές συμβουλές που αφορούσαν την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική τους δράση. Εκδήλωσε τον ενθουσιασμό του για τον ηρωισμό των κομμουνάρων, που σύμφωνα με τη δική του έκφραση «έκαναν έφοδο ενάντια στον ουρανό» και για τούτο το μεγάλο αγώνα έγραψε ένα από τα πολυδιαβασμένα βιβλία του, τον «Εμφύλιο πόλεμο στη Γαλλία».
Οι πιο Σημαντικές Αποφάσεις
Η Kομμούνα στάθηκε το πρώτο στην ιστορία παράδειγμα δικτατορίας του προλεταριάτου. Aν και οι εργάτες δεν ήταν πλειοψηφία στην κυβέρνηση, όμως ολόκληρο το κίνημα διαποτίζονταν από εργατικό πνεύμα. Παλεύοντας αδιάκοπα μέσα σε συνθήκες εμφύλιου πολέμου, πραγματοποίησε σημαντικό έργο στον τομέα της πολιτικής, οικονομικής νομοθεσίας και της προλεταριακής οργάνωσης. Καθιέρωσε την αρχή του χωρισμού της εκκλησίας από το κράτος, αντικατέστησε τον τακτικό στρατό με τη λαϊκή πολιτοφυλακή, αφαίρεσε κάθε πολιτική εξουσία από την αστυνομία, κατέστησε όλους τους δημόσιους υπαλλήλους υπόλογους στο εκλογικό σώμα (αιρετότητα), καθόρισε σαν ανώτατο όριο μισθού τα 6.000 φράγκα το χρόνο, έκαψε τη λαιμητόμο, όρισε πως οι δικαστές θα εκλέγονται και θα υπόκεινται σε έλεγχο, πήρε μέτρα για τον εφοδιασμό σε τρόφιμα, για την υγεία, τη νυχτερινή εργασία, τα πρόστιμα. Τα εργατικά συνδικάτα πήραν ενεργητικά μέρος σ’ όλη αυτή τη δημιουργική εργασία. Όταν ξέσπασε η επανάσταση και πολλοί εργοδότες εγκατέλειψαν το Παρίσι κλείνοντας τα εργοστάσια, η Κομμούνα κάλεσε τα συνδικάτα να αποκαταστήσουν την παραγωγή δημιουργώντας συνεργατικές. Η Kομμούνα έκοψε κάθε σχέση με τον αστικό κοινοβουλευτισμό και με την αστική αρχή διάκρισης των εξουσιών. Ήταν ταυτόχρονα νομοθετικό και εκτελεστικό όργανο. Ο νέος μηχανισμός εξουσίας οικοδομήθηκε πάνω σε αρχές όπως η αιρετότητα, η υπευθυνότητα, η συλλογικότητα. Στην εξωτερική πολιτική η Π.Κ. καθοδηγούνταν από την επιδίωξη της αδελφότητας, της ειρήνης και της φιλίας όλων των λαών, για τούτο το λόγο γκρεμίστηκε η στήλη Bαντόμ, το σύμβολο του μιλιταρισμού και των κατακτητικών πολέμων της Γαλλίας.
«…Ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοικτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία…» (K. Μαρξ: «Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία»). Aν και το προλεταριάτο δεν ήταν θεωρητικά προετοιμασμένο για την εξουσία, ωστόσο με την εξέλιξη του ταξικού αγώνα βρέθηκε στην ανάγκη να διαλύσει τον παλιό κρατικό μηχανισμό και ουσιαστικά να οδηγηθεί εν σπέρματι στη δημιουργία ενός κράτους νέου τύπου. Οι κομμουνάροι γι’ αυτό τον σκοπό έδειξαν γενναιότητα και ηρωισμό, έτοιμοι να χύσουν και την τελευταία σταγόνα του αίματός τους για την υπόθεση της εργατιάς.
Η Κομμούνα Οδηγείται στην Ήττα
Tο ηρωικό Παρίσι δεν μπορούσε να αντισταθεί μόνο του για πολύ καιρό στις ορδές των εχθρών που συγκεντρώνονταν γύρω του. Η αναβολή της επίθεσης κατά των Βερσαλιών έδοσε στα στρατεύματα του Θιέρσου τη δυνατότητα της ανασυγκρότησης. Στις 21 Μάη 1871, εβδομήντα δύο ημέρες μετά, τα κυβερνητικά στρατεύματα, αφού έκαμαν τις εξωτερικές οχυρώσεις, άρχισαν να μπαίνουν στην πρωτεύουσα. Ο ενισχυμένος από το Βίσμαρκ, με 60.000 χιλιάδες αιχμαλώτους, κυβερνητικός στρατός πέτυχε να εισδύσει προδοτικά στο Παρίσι από την Πύλη Σεν Kλου. Σοβαρά λάθη στρατιωτικής σημασίας φέρνουν πιο κοντά την ήττα. Στις 27 Μάη δόθηκε η μάχη στο νεκροταφείο Περ-Λεσέζ, οπότε και λύγισαν τα τελευταία ερείσματα των επαναστατών. Τριάντα χιλιάδες ήταν οι κομμουνάροι που έπεσαν στον αγώνα. Η κατάπνιξη της προλεταριακής επανάστασης του 1871 συνοδεύτηκε από ένα πρωτοφανές όργιο αντεπαναστατικής τρομοκρατίας.
Ο συνολικός αριθμός αυτών που τουφεκίστηκαν, στάλθηκαν στα κάτεργα και φυλακίστηκαν, έφτασε τις 70.000 και μαζί με εκείνους που εγκατέλειψαν τη Γαλλία εξαιτίας των διώξεων ξεπέρασε τις 100.000. Tο γαλλικό προλεταριάτο αποκεφαλίστηκε. Οι προλετάριοι σ’ όλο τον κόσμο βυθίστηκαν στο πένθος.
Τα Λάθη της Κομμούνας και η Σημασία τους
Η Kομμούνα ήταν παιδί της εποχής της, γι’ αυτό και οι συνθήκες πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε εξηγούν τα λάθη, τις αδυναμίες και τις ελλείψεις της. Επιβεβαιώνεται η εκτίμηση του Μαρξ για το πρόωρο του εγχειρήματος, ότι οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για την επικράτησή της. Eίναι ευδιάκριτη η υπερβολική μετριοπάθεια που επέδειξε η επαναστατική εξουσία του Παρισιού απέναντι στην αστική τάξη. Οι κομμουνάροι πίστεψαν ότι η αστική τάξη θα αποδεχόταν την αποτυχία της, θεωρώντας ότι μια κοινωνική τάξη εξασθενημένη θα αφηνόταν να νικηθεί χωρίς αντίσταση. Εξαιτίας αυτής της ολέθριας αντίληψης αναβλήθηκε η επίθεση κατά των Βερσαλιών, που πρόσφερε αμέσως μετά τις 18 Μάρτη σύμπτωση ευνοϊκών συνθηκών. Κι ακόμη δεν καταπολεμήθηκαν με την κατάλληλη μέθοδο τα σημαντικά υπολείμματα που διατηρούσε ο Θιέρσος στην πρωτεύουσα. Η Kομμούνα δεν έπρεπε μόνο να καταστρέψει τον αστικό κρατικό μηχανισμό αλλά στη θέση του έπρεπε να δημιουργήσει το δικό της, το δικό της κράτος, το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η ίδια αναποφασιστικότητα και διστακτικότητα υπήρξε όταν χρειάστηκε να συγκρουσθεί με μια από τις οικονομικές βάσεις της κοινωνίας, την Εθνική Τράπεζα της Γαλλίας. Η Kομμούνα αρνήθηκε να εθνικοποιήσει τα εργοστάσια και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις (παρά μόνο αυτές που τις εγκατέλειψαν οι ιδιοκτήτες) και δεν διαμόρφωσε συμμαχίες, ειδικότερα με το προλεταριάτο της υπαίθρου, δηλ. την αγροτιά (κάτω από ποιους όρους θα μπορούσε να γίνει αυτή η συμμαχία σε ένα Παρίσι περικυκλωμένο). Τέλος σοβαρό λάθος αναδεικνύεται η έλλειψη εργατικού κόμματος. Η εργατική τάξη της Γαλλίας πλήρωσε βαριά το αποτέλεσμα μιας κατάστασης στην οποία αντιτιθέμενα ρεύματα μοιράζονταν τις ευθύνες της ηγεσίας και αυτό σε τελευταία ανάλυση εξηγεί, παρά την αφθονία καλής θέλησης και ηρωισμού, την ήττα της Κομμούνας. Tο προλεταριάτο και οι κομμουνάροι δεν μπόρεσαν να κάνουν βίωμα τη διατύπωση του Σεν Ζιστ. «Αυτοί που αφήνουν στη μέση τις επαναστάσεις το μόνο που πετυχαίνουν είναι να ανοίγουν τον τάφο τους». Η πείρα της Παρισινής Κομμούνας υποβλήθηκε σε βαθιά ανάλυση στα έργα του K. Μαρξ, του Φ. ΄Έγκελς και του Β. Ι. Λένιν· έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά το κράτος και τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση. «Η Kομμούνα είναι η πρώτη απόπειρα της προλεταριακής επανάστασης να συντρίψει την αστική κρατική μηχανή και η ανακαλυφθείσα επιτέλους πολιτική μορφή με την οποία μπορεί και πρέπει να αντικατασταθεί αυτό που συντρίφτηκε… Οι ρωσικές επαναστάσεις του 1905 και του 1917 μέσα σε διαφορετική κατάσταση και κάτω από διαφορετικές συνθήκες συνεχίζουν το έργο της Κομμούνας και επιβεβαιώνουν τη μεγαλοφυή ανάλυση του Μαρξ» (Λένιν: Κράτος και Eπανάσταση).
Γιάννης Mακρίδης
Last modified: 30 Απριλίου 2013
