Νίκος Θεοδοσίου, ιστορικός του κινηματογράφου και υπεύθυνος της “Καμέρας Ζιζάνιο”του Διεθνούς Φεστιβάλ Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους
Φίλες και φίλοι καλημέρα σας. Το θέμα μου έχει επακριβώς τον τίτλο: «Μαύρος πίνακας – λευκή οθόνη» ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Μέχρι πρόσφατα η τέχνη του κινηματογράφου αντιμετωπίζονταν από το εκπαιδευτικό σύστημα με θρησκευτικά και όχι καλλιτεχνικά κριτήρια. Οι έννοιες του «καλού» ή του «κακού» αρκούσαν για να δεχτούν ή να απορρίψουν ένα έργο.
Αν και υπάρχει οπωσδήποτε μια αλλαγή στον τρόπο που αντιμετωπίζει η εκπαιδευτική κοινότητα τον κινηματογράφο σήμερα, καθώς πληθαίνουν οι προβολές κινηματογραφικών έργων που παρακολουθούν οι μαθητές, εξακολουθεί να αιωρείται μια καχυποψία ή μια επιφυλακτικότητα.
Ουσιαστικά το πρόβλημα της παρακολούθησης κινηματογραφικών ταινιών από μαθητές δεν εντοπίζεται στους επί μέρους εκπαιδευτικούς αλλά στο ίδιο το σύστημα της εκπαίδευσης. Καλές για τους μαθητές ταινίες ήταν μόνο αυτές που διοχέτευε το Υπουργείο Παιδείας και είχαν εκπαιδευτικό περιεχόμενο ή διαφόρων οργανισμών κυβερνητικής προπαγάνδας ακόμη και του εξωτερικού, δηλαδή αμερικανικές. Στους μαθητές, ειδικά της επαρχίας, απαγορεύονταν να πηγαίνουν στον κινηματογράφο.
Στις πιο αγνές λοιπόν περιπτώσεις ο κινηματογράφος αντιμετωπίζονταν μόνο σαν εργαλείο. Η κινηματογραφική ταινία αποτελούσε μόνο πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό, πιο πλούσιο από τις περιγραφές των βιβλίων ή τις απεικονίσεις των βιβλίων. Αυτή ήταν η χυδαία, χρηστική αξία του κινηματογράφου. Το ίδιο, σε μεγάλο βαθμό, συνεχίζεται και σήμερα με ταινίες βίντεο.
Η έννοια της τέχνης ήταν ανύπαρκτη. Σήμερα όμως, με τις κινούμενες εικόνες που εισβάλουν σε οποιοδήποτε χώρο ακόμα και μέσα από τις μικρές οθόνες των κινητών τηλεφώνων, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και οπωσδήποτε πολύ πιο σύνθετα.
Οι δάσκαλοι, που πρώτοι έρχονται σε επαφή με το πρόβλημα αντιλαμβάνονται πως το παιδί επηρεάζεται από τον ορυμαγδό των εικόνων και των ήχων που δέχεται από παντού.
Είναι γενικά αποδεκτό ότι το παιδί από την πολύ νεαρή ηλικία επηρεάζεται καθοριστικά από την κινούμενη εικόνα. Ακόμη από την προσχολική ηλικία εγκαθιδρύεται μια σταθερή σχέση που επηρεάζει τόσο τα μελλοντικά του θεάματα, όσο τα αναγνώσματα και τη συμπεριφορά (ατομική και κοινωνική).
Έτσι είναι αναγκαία η εισαγωγή του μαθήματος των οπτικοακουστικών στο σχολείο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Και ένα από τα πρώτα ζητήματα είναι η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις νέες προκλήσεις.
Ο κινηματογράφος ως τέχνη
Ξεκαθαρίζοντας το ζήτημα από την αρχή πρέπει να πούμε ότι η καρδιά της οπτικοαουστικής διδασκαλία πρέπει να είναι ο κινηματογράφος, ο κινηματογράφος ως Τέχνη, ακόμα κι όταν χρησιμοποιούμε το βίντεο για τις ανάγκες της εκπαίδευσης. Η τέχνη είναι που δίνει τη βάση για την υπέρβαση του καθημερινού κι ο κινηματογράφος έχει από τη φύση του μια ξεχωριστή λειτουργία.
Υιοθετούμε τα λόγια του Ζάκ Λάνγκ, πρώην υπουργού παιδείας της Γαλλίας, όταν παρουσιάζοντας το Δεκέμβρη του 2000 ένα πενταετές πρόγραμμα «για την ανάπτυξη της τέχνης και του πολιτισμού στο σχολείο» είπε:
«Ο κινηματογράφος, είτε πρόκειται για ταινίες με υπόθεση είτε ντοκιμαντέρ, είναι μέρος του αναγκαίου πολιτιστικού κεφαλαίου για μια παιδεία ανοιχτή στον σύγχρονο κόσμο. Μέσα από αυτόν, το παιδί, εδραιώνει τη δική του γλώσσα και κατακτά τη γλώσσα των εικόνων, αποφασιστικού παράγοντα για την ανάπτυξη της φαντασίας και του κριτικού πνεύματος απέναντι στις εικόνες του σύγχρονου κόσμου».
Ο κινηματογράφος στο σχολείο
Προσδιορίζοντας του τομείς της κινηματογραφικής παρέμβασης στο σχολείο μπορούμε να καθορίσουμε δυο επίπεδα:
Α. Η θέαση των εικόνων,
Β. Η δημιουργία – κατασκευή εικόνων
Στο πρώτο επίπεδο έχουμε την επαφή των παιδιών με την τέχνη του κινηματογράφου που πρέπει να απλώνεται στη γνωριμία με όλα τα είδη που έχει αναπτύξει μέχρι τώρα αυτή η τέχνη.
- Ταινίες με υπόθεση
- Ντοκιμαντέρ
- Βωβός-ομιλών κινηματογράφος
- Εθνικές κινηματογραφίες κλπ.
Έτσι γίνεται η γνωριμία με την 7η τέχνη – τόσο με την ιστορία της όσο και τα αισθητικά ρεύματα που δεν είναι άσχετα με την κοινωνική ιστορία.
Η σημαντική διάσταση αυτής της προσέγγισης έγκειται στο γεγονός ότι δίνει πολλές δυνατότητες στον εκπαιδευτικό να δουλέψει με τα παιδιά υπερβαίνοντας τα όρια της τυπικής διδασκαλίας σε πάρα πολλούς τομείς (ιστορία, κοινωνιολογία, κλπ).
Αυτή η διαδικασία δεν είναι απλή όσο φαίνεται. Κι αυτό γιατί.
Η Παιδεία από τη φύση της έχει σαν στόχο την κατάχτηση από τους μαθητές της υπάρχουσας γνώσης. Μιας γνώσης που στην καλύτερη περίπτωση είναι ο πλούτος της ανθρώπινης δημιουργίας που όμως έχει γίνει παρελθόν. Αφήνουμε στην άκρη τη χειρότερη είναι ο ανορθολογισμός κι ο σκοταδισμός.
Το έργο τέχνης είναι ανατρεπτικό, γκρεμίζει τις παραστάσεις του παρελθόντος, ανατρέπει στερεότυπα, ανοίγει ορίζοντες.
Χαρακτηριστική είναι η εμπειρία των παιδικών χρόνων του γνωστού Ισπανού σκηνοθέτη Πέντρο Αλμοντοβάρ όπως την έκφρασε σε μια συνέντευξη τύπου
Όταν ήμουν 11 χρονών στην Extremadura υπήρχε ένας κινηματογράφος στον ίδιο δρόμο με το σχολείο όπου σπούδαζα (εκκλησιαστικό λύκειο). Σ’ αυτό σχολείο οι δάσκαλοι που ήταν παπάδες προσπαθούσαν με θρησκευτική επιμονή να διαμορφώσουν το χαρακτήρα μου, αποδιαρθρώνοντας τον. Ευτυχώς πιο κάτω στον ίδιο δρόμο, στην αίθουσα του κινηματογράφου, επανασυνδεόμουνα με τον κόσμο, τον δικό μου κόσμο
Δουλεύοντας πάνω στην κινηματογραφική εικόνα ουσιαστικά δουλεύεις στην εικόνα της κοινωνίας μας, την εικόνα του κόσμου. Έτσι η κινηματογραφική ταινία μπορεί να γίνει ένα εργαλείο ουσιαστικό μιας σύγχρονης παιδείας όταν χρησιμοποιηθεί κατάλληλα..
Στο δεύτερο επίπεδο, αυτό της δημιουργίας, το ζήτημα είναι πιο σύνθετο γιατί χρειάζεται:
- Η συνεργασία με ανθρώπους που έχουν εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στον κινηματογράφο και οπωσδήποτε
- Μια ελάχιστη υλικοτεχνική υποδομή.
Όσον αφορά τα παιδιά οι δυνατότητες στη γνώση και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα είναι πολλαπλάσιες καθώς:
- Τα παιδιά οδηγούνται πίσω από την κάμερα (το μέσο δεν είναι των άλλων αλλά γίνεται δικό τους)
- Αποχτούν αισθητηριακή επαφή με το αντικείμενο και των δυνατοτήτων ή των αδυναμιών.
- Εκφράζονται χρησιμοποιώντας την γλώσσα των εικόνων και των ήχων (μια γλώσσα σύγχρονη)
- Απομυθοποιούν και δημιουργούν
Κι ενώ στο πρώτο επίπεδο τα πράγματα υλοποιούνται πιο εύκολα, στο δεύτερο είναι αναγκαία η κρατική στήριξη.
Last modified: 11 Μαρτίου 2007
