Ανοιχτή επιστολή στους Τρεις Ιεράρχες!

Ανοιχτή επιστολή στους Τρεις Ιεράρχες

Του Παναγιώτη Μπούρδαλα*

«…Αυτός που αδίκησε φτωχό, και του πήρε το χωράφι, και κακώς ξεπέρασε τα όριά του, είτε έκλεψε, είτε τυράννησε, και πρόσθεσε κι άλλα σπίτια στην περιουσία του και χωράφια, αφαιρώντας τα από το διπλανό του, για να είναι ο μόνος κάτοικος στη γη και να μην φιλονικεί με κανέναν. Άλλος δε, που μόλυνε τη γη με τόκους και πλεονασμούς, συγκεντρώνοντας από εκεί που δεν έσπειρε και  θερίζοντας εκεί όπου δεν σκόρπισε, καλλιεργώντας όχι τη γη, αλλά την ανάγκη των φτωχών…».

Γρηγόριος Θεολόγος**:

********

Αγαπητοί μας μαθητές, φίλοι συνάδελφοι, ενορίτες της Χαλανδρίτσας, αιδεσιμώτατε

Μετά τον ομόθυμη απόφαση του Συλλόγου διδασκόντων του Γυμνασίου μας, δεν θα ήθελα σήμερα να μιλήσω με ένα συνηθισμένο τρόπο. Ζούμε στις μέρες μας σε όλη την ευρύτερη περιοχή, αλλά και στη χώρα μας, στην κοινωνία, στην Εκπαίδευση, στην Εκκλησία μια ευρεία ρευστοποίηση αξιών, αντιλήψεων, προσεγγίσεων, θεσμών, επιβίωσης, όπως και συσχετισμού δύναμης. Επομένως είναι ανάγκη να θέσουμε τα ζητήματα σε μια νέα βάση, την οποία βεβαίως οφείλουμε να αναζητήσουμε «εκ βαθέων» το συντομότερο. Γι’ αυτό σήμερα θα ήθελα, αν μου επιτρέπετε, να απευθύνω ένα είδος ανοιχτής επιστολής στους ίδιους τους Τρεις Ιεράρχες, αν και δεν γνωρίζω αν θα μας απαντήσουν σύντομα…

*****

Σεβαστοί Ιεράρχες, αν και πέρασαν περίπου 17 αιώνες από την εποχή που ζήσατε και δράσατε με καίριο, δυναμικό και πρωτόγνωρο για μας τρόπο, οι άνθρωποι εντός και εκτός Εκκλησίας δεν σας αφήνουμε ακόμα ήσυχους. Μάλλον γιατί και σεις ποτέ δεν επιτρέψατε να είμαστε δήθεν, να παριστάνουμε τους χριστιανούς, να βλέπουμε τις θέσεις ευθύνης ως «καρέκλες», τις γνώσεις ως εργαλείο κυριαρχίας, το χρήμα ως μέσο υποταγής ανθρώπων και λαών.

Πολλοί σας αγάπησαν, οι μοχθηροί σας πίκραναν, οι εξουσιαστές προσπάθησαν να σας ποδηγετήσουν. Μα εσείς, ανυπόταχτοι έως θανάτου, δείχνατε ότι έρχεστε «από άλλον πλανήτη».

Επτά αιώνες έκαναν οι επόμενες γενιές χριστιανών, επηρεασμένοι από τον τρόπο ζωής σας, να συνθέσουν, να δουν την ετερότητά σας μέσα στο ποτάμι μιας πίστης ασυμβίβαστης, όταν οι πολλοί γίνονταν μονομερείς ή και δήθεν. Διαιρέθηκαν τα πλήθη των Χριστιανών σε «Ιωαννίτες», «Βασιλείτες» και «Γρηγορίτες». Έτσι τον 11ο αιώνα η Εκκλησία, καθυστερημένα (;) ίσως, σας εορτάζει ως συλλογικό υποκείμενο στις 30 Ιανουαρίου και ο πρώτος ναός προς τιμή σας κτίζεται μετά από 300 ακόμα χρόνια, τον 14ο αιώνα.

Πέρασαν πάλι άλλοι πέντε αιώνες, έφτασαν οι απαρχές του 19ου, και ομάδες εκπαιδευτικών σας αυτονόμησαν από το εκκλησιαστικό πλαίσιο και ορίζουν σε Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη «σχολική εορτή» την συλλογική εκκλησιαστική γιορτή σας. Η ηγεσία του ελλαδικού κρατιδίου αργότερα, προσπαθώντας να στήσει μια νέα «ιδεολογία» που έφτασε μέχρι τις μέρες μας, σας «χρησιμοποίησε» και σταδιακά σας εισήγαγε και στο τότε Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Οι ημερομηνίες είναι γνωστές: Πρώτες απόπειρες στις 9 Αυγούστου 1841 και 30 Ιανουαρίου 1842 και οριστική καθιέρωση το 1911.

– Γρηγόριε Θεολόγε, Μεγάλε Βασίλειε και Ιωάννη Χρυσόστομε, εκατό χρόνια πλέον, τι έχετε να πείτε γι’ αυτή την χρησιμοθηρία; Σας πήραν ως παράδειγμα οι κυβερνήτες, οι πλουτοκράτες ή οι ελλαδικοί Ιεράρχες; Τι κέρδισε ο λαός και η νεολαία από το υπόδειγμά σας; Σας ερωτώ επίμονα γιατί ως απλό μέλος της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, ως εκπαιδευτικός και ως ενεργός πολίτης έχω πολλές αμφιβολίες για το αποτέλεσμα. Και εξηγούμε θέτοντας κάποια ερωτήματα:

α) Εσείς, τρεις οικουμενικού τύπου ιεράρχες, από διαφορετικούς τόπους (Αντιόχεια Συρίας, Νεοκαισάρεια Καππαδοκίας, Ναζιανζό Καππαδοκίας) με σπουδές στην Αθήνα, με θέσεις επισκόπου Καισαρείας, οικουμενικής ακτινοβολίας, ο Βασίλειος, ενώ Οικουμενικού Πατριάρχη ο Χρυσόστομος για πολύ χρονικό διάστημα και Γρηγόριος (για πολύ λίγο) πως «επιτρέψατε» ένα εγκλωβισμό σας μέχρι και τα όρια, κάποιες φορές, μιας εθνικιστικού ίσως και εθνοφυλετικού τύπου προσέγγισης από τους ισχυρούς του νεοελλαδικού κράτους; Πως έγινε κατορθωτό και σας «έβαλαν στη μέση», αφού μετά το σχίσμα του 1833 οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Φαναρίου, αλλά και «Ελληνικού Βασιλείου» και Ρωσίας είναι συχνά ψυχρές έως τεταμένες;

β) Μπορεί να αληθεύει ο ισχυρισμός ότι η καθιέρωση πρώτα της πανεπιστημιακής αυτής εορτής, στα μέσα του 19ου αιώνα, εγγράφεται στα πλαίσια της «απόσεισης των κατηγοριών περί αθεΐας» στην «προβολή και του Πανεπιστημίου ως χώρου διαφύλαξης παραδοσιακών αξιών» και στη «σύνδεσή του με την αυτοκέφαλη Εκκλησία»;

γ) Σήμερα, που τίθενται και ζητήματα άμεσης δημοκρατίας, όπως του «αιρετού και ανακλητού» εκπροσώπου ακόμα και στο επίπεδο θεσμών της κοινωνίας, πως σας ηχεί πλέον η παραίτηση του Γρηγορίου του Θεολόγου  που έκανε πράξη, χωρίς πολλές-πολλές αναλύσεις, από τότε την «ανακλητότητα»;

Πόσο παραδειγματίστηκαν και παραδειγματίζονται οι ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος – και όχι μόνο – από την παραίτηση εσένα, του 2ου κατά χρονική σειρά Θεολόγου της Εκκλησίας, Άγιε Γρηγόριε Ναζιανζινέ, από τον Οικουμενικό Θρόνο στη μέση μάλιστα της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου το 381, αφού ο ειρηνοποιός ρόλος για τον οποίο δέχτηκες να εκλεγείς, δεν περπατούσε;

δ) Ιωάννη Χρυσόστομε και Μεγάλε Βασίλειε, εσείς οι δύο αρνηθήκατε με τη ζωή σας, τις πράξεις σας και τη διδασκαλία σας την διήθηση και το «κουτσούρεμα» της κοινωνικής διάστασης της Ορθόδοξης πίστης απέναντι στους ισχυρούς της αυτοκρατορίας και τους «δυνατούς» του πλούτου. Στην Καισάρεια με τη «Βασιλειάδα» για την τάξη των φτωχών ο ένας, για το στρώμα των λεπρών με το «Λεπροκομείο» στην Κωνσταντινούπολη ο άλλος, γίνατε κόκκινο πανί για την τάξη των πλουσίων και δυνατών. Εσείς βεβαίως καταλήξατε, ναι το γνωρίζουμε, είτε στην εξορία, την κακουχία και το γρήγορο θάνατο, εμείς όμως δεν τολμάμε να πούμε και να κάνουμε πολλά από τα αυτονόητα της χριστιανικής πίστης. Πως θα επέμβετε στα πράγματα σήμερα, όταν αυτή η διδασκαλία στραγγίζεται συχνά σε μια «φιλανθρωπικού τύπου» διδασκαλία, και μάλιστα τελευταία με κρατική χορηγία ή διασυνδέσεις με ισχυρούς του χρήματος και των μαζικών μέσων χειραγώγησης και ελάχιστης ενημέρωσης;

ε) Γρηγόριε Θεολόγε μίλησες θεολογικά για την ισοτιμία ανδρών  και γυναικών: «…Νομίζεις ενδεχόμενα ότι με αυτό τιμάται ο άνδρας; Γεννιέται όμως από την Παρθένα και αυτό είναι υπέρ των γυναικών. “Θα γίνουν οι δύο, μία σάρκα”… Και αυτή η μία σάρκα ας έχει την ίδια τιμή».  Έκανες όμως και καίρια πολιτική επισήμανση:«Άντρες ήσαν αυτοί που νομοθέτησαν και κατά των γυναικών (έγινε) η νομοθεσία» (Λόγος ΛΖ, Γρηγορίου του Θεολόγου, ΕΠΕ 5, σελ. 437- 439). Πόσα χρόνια όμως πέρασαν ώστε να σε προσέξουν, εκκλησιαστικοί και πολιτικοί;

στ) Εμείς, σεβαστοί Ιεράρχες, ζούμε μέσα σε δανειακές συμβάσεις, μνημόνια και εφαρμοστικούς νόμους, που μας έχουν επιβάλλει ντόπιοι και ξένοι ισχυροί. Σας σημειώνουμε με έντονα χρώματα πως έχουν φέρει τη μισή κοινωνία στα επίπεδα της «ανθρωπιστικής κρίσης», ένα άλλο μεγάλο μέρος με διαλυμένες εργασιακές σχέσεις, τα δημόσια αγαθά όπως της υγείας και της παιδείας στο «κόκκινο» και μόνο μια μικρή ελίτ ζει πλουσιοπάροχα και κυριαρχεί. Ίσως αυτά που τονίζατε για τις αιτίες, δεν εισακούστηκαν από πολλούς από μας ή δεν εκφράστηκαν παρατεταμένα από επίσημα εκκλησιαστικά χείλη. Σας θυμίζω λοιπόν και περιμένουμε κάτι να μας πείτε:

– Για το ρόλο του κεφαλαίου είπατε: «…Πείνα των ανθρώπινων συμφορών υπάρχει το κεφάλαιο, απ’ όλους τους θανάτους αυτή καταλήγει (να είναι) η πιο μοχθηρή…» (Μέγας Βασίλειος, Ε.Π.Μ., 31, 321)

ή «ο Πλούτος (καταλήγει) ο πιο γρήγορος υπηρέτης των κακών. Και αποτελεί την πιο πρόχειρη δύναμη για τις κακουργίες» (Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ε.Π.Μ., 37, 926) ή «…Όπου κυκλοφορούν τα πολλά χρήματα, εκεί αναπτύσσεται κάθε υπόθεση έχθρας και ατέλειωτων πολέμων» (Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Ε.Π.Μ., 58, 791).

– Για το ιδανικό της αυτάρκειας και ισονομίας για όλους: «Η έλλειψη αγαθών στα όρια μιας αληθινής αυτάρκειας, είναι προτιμότερη από τους σώφρωνες ανθρώπους σε σχέση με κάθε απόλαυση» (Μέγας Βασίλειος,  Β.Ε.Π., 51, 249) ή «…Η πλεονεξία κομματιάζει ό,τι ευγενές υφίσταται στη φύση, και αν πάρει μαζί της και τη νομοθεσία, μετατρέπεται σε βοηθό της πολιτικής δυναστείας. Αλλά εσύ να  βλέπεις την πρώτη ισονομία στον Παράδεισο, και όχι κάθε διαίρεση που επικράτησε στην ιστορία. Να μην είσαι με τους νόμους που επικράτησαν, αλλά με αυτούς του δημιουργού…». (Γρηγόριος ο Θεολόγος, Περί φιλοπτωχείας, Ε.Π.Μ., 35, 892). Τι θα κάνετε λοιπόν ώστε να ξανατονιστούν με πάθος και αποφασιστικότητα πράγματα,  όπως αυτά που εσείς ως αυτονόητα θέσατε;

ζ) Θα ήθελα, ως πολυ-επιστήμονες της εποχής σας, να σας ρωτήσω και κάτι ακόμα. Το τελευταίο καιρό πολλά ακούγονται που σας αφορούν. Αν η σημερινή ημέρα θα είναι σχολική εορτή, αν θα γίνονται αναπληρώσεις μαθημάτων ή θα συνεχίσει να είναι αργία. Συζητιέται ακόμα η σχέση του σχολείου με την Εκκλησία, το νόημα ή το περιεχόμενο του θρησκευτικού μαθήματος.

Θα ήθελα επομένως να μας πείτε αν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως βάση αυτών των συζητήσεων ο τρόπος προσέγγισης του Μεγάλου Βασιλείου, στη γνωστή ομιλία προς τους νέους: «…Λένε μάλιστα ότι ο Μωυσής, ο τόσο ξακουστός για τη σοφία του σ’ όλους τους ανθρώπους, πρώτα μορφώθηκε με τις γνώσεις τις Αιγυπτιακές, κι ύστερα πλησίασε και γνώρισε την πραγματική Αλήθεια. Το ίδιο κατόπιν και ο Δανιήλ, στη Βαβυλωνία, καθώς διηγούνται, μορφώθηκε πρώτα με τη διδασκαλία των Χαλδαίων, κι ύστερα αφοσιώθηκε στη σπουδή της θείας διδασκαλίας… Νομίζω λοιπόν ότι αρκετά έχουν λεχθεί, για ποιο λόγο είναι ωφέλιμα στην ψυχή τα αρχαία κείμενα. Τώρα όμως θα προσπαθήσω να σας καθοδηγήσω, τι πρέπει να παίρνουμε απ’ αυτά…». (Μεγάλου Βασιλείου, «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελείντο λόγων», Γ΄ 10-15, Δ΄ 1-3).

******

Και άλλα ερωτήματα πολλά θα ήθελα να θέσω, με αφορμή τις θεωρίες, αποδείξεις,  και εφαρμογές της φυσικής ή της βιολογίας – για παράδειγμα – και να μας φωτίσετε ως «μέγιστοι φωστήρες». Όμως οι σημερινοί μαθητές δεν αντέχουν πολλά τέτοια ζητήματα μαζί να τίθενται, αλλά ούτε εμείς οι μεγάλοι έχουμε μάθει να ζορίσουμε ψυχή και σκέψη, αφού η πίεση που νοιώθουμε από παντού, είναι πλέον ανυπόφορη.

Ελπίζω όμως παρ’ όλα αυτά εμείς να προσεγγίσουμε τα πράγματα, να παραδειγματιστούμε και από την εξέχουσα ιδιαιτερότητά σας, αλλά και εσείς μην αφεθείτε να σας χρησιμοποιούν άλλο όσοι τη δύναμη της εξουσίας έχουν και να πάρετε πρωτοβουλίες, απ’ αυτές που έχετε εμπειρία. Και ας πέρασαν χίλια επτακόσια περίπου χρόνια από την επίγεια ζωή σας.

Γιατί εσείς απέναντι στην κυριαρχία της εξουσίας, του πλούτου και της ιδιοτέλειας και της ημιμάθειας δεν υποταχτήκατε. Μόνο στη σοφία, στην αλληλεγγύη και στην αλήθεια είχατε υποταγεί…

Οπότε και μείς ίσως θελήσουμε να σας μοιάσουμε, έστω και  στο μικρό σας δαχτυλάκι…

* Ομιλία σήμερα, εορτή των Τριών Ιεραρχών, στον Ι, Ναό «Κοίμηση της Θεοτόκου» Χαλανδρίτσας Αχαΐας. Ο Παναγιώτης Μπούρδαλας διδάσκει ως φυσικός στο Γυμνάσιο – Λυκειακές  Τάξεις Χαλανδρίτσας, ενώ είναι και πτ. θεολογίας.

** Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, στο «Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων πατέρων», η πηγή κι η πληγή του πλούτου, επιμέλεια Ν. Θ. Μπουγάτσου, τ. 1, έκδ. Αποστολική Διακονία.