Χρύσα Καραμήτρου
Από το «Χρέος των ποιητών» (1958): «Ένας ποιητής δίνει παρών στο πρώτο κάλεσμα της εποχής του. / Αλλιώς θα μείνουν τα τραγούδια μας πάνω από τις σκάλες των αιώνων / ταριχευμένα ωραία κι ανώφελα πουλιά σαν τα γκλουχάρ εκείνα /τα γαλαζόμαυρα μες στους βασιλικούς διαδρόμους της Μπρίστριτζας».
(Γιάννης Βελουδής, Προσεγγίσεις στο έργο του Γιάννη Ρίτσου, 1984, Κέδρος, Αθήνα)
Σαν σήμερα, στις 11 Νοεμβρίου του 1990 πεθαίνει ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος.
Κι όμως ο ποιητής ήταν, είναι και θα είναι για πάντα ανάμεσα στους ζωντανούς! Δεν έφυγε ποτέ! Το έργο του έμεινε να εξομολογείται τη ζωή, τα βάσανα και τους αγώνες της. «Γεύση βαθιά του τέλους προηγείται του ποιήματος. Αρχή.», μας είπε, πριν να φύγει, ίσως με κάποια πίκρα· μπολιασμένη όμως με τη δύναμη μιας ζωής, που παρά τις δυσκολίες της αξίζει πάντα να τη ζει κανείς.
Μεγαλοκτηματίες ήταν οι γονείς του. Από νωρίς η οικογένειά του καταστράφηκε και δυστύχησε οικονομικά. Κι έπειτα βούτηξαν όλοι μαζί στο σκοτάδι της αρρώστιας, του θανάτου και του πένθους. Παλικαράκι χάνει τον αδελφό του κι έπειτα την αγαπημένη του μάνα, και τους δυο από φυματίωση. Λίγα χρόνια μετά προσβάλλεται κι εκείνος από την ίδια αρρώστια.
Φερμένος στην Αθήνα και τι δεν έκανε για να ζήσει. Δακτυλογράφος, επιμελητής κειμένων, διορθωτής, αντιγραφέας συμβολαίων, ηθοποιός, χορευτής. Η ζωή του μοιράζεται ανάμεσα στις δουλειές με εξευτελιστικούς όρους και στα φθισιατρεία. Εκεί μέσα μυείται στον μαρξισμό από αγωνιστές του ΚΚΕ. Το πλήρωσε ακριβά! Φυλακίστηκε, εξορίστηκε κι εκτοπίστηκε πολλές φορές για τις ιδέες του.
Εκεί κάπου έρχονται οι μεγάλες συλλογές να μιλήσουν για τον πονεμένο κόσμο. «Τρακτέρ», «Πυραμίδες», «Επιτάφιος» και το 1937 «Το τραγούδι της αδελφής μου». Το τελευταίο το γράφει συγκλονισμένος από την ψυχική ασθένεια της αδελφής του Λούλας και την εισαγωγή της στο Ψυχιατρείο, όπου από το 1932 νοσηλευόταν ήδη ο πατέρας του. Πόνος και μεγαλείο, δάκρυ και δύναμη, αγώνας για ζωή, η καρδιά των στίχων του. «Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις» αναφωνεί ο Κωστής Παλαμάς για τον Ρίτσο, αλλά εκείνος δεν επαναπαύεται στις δάφνες του.
Εξακολουθεί να ζει και να παλεύει ορθώνοντας λόγο και ανάστημα στην αδικία. Στην κατοχή μένει καθηλωμένος στο κρεβάτι από μία σοβαρή υποτροπή της αρρώστιας του. Συμμετέχει ωστόσο με όποιον τρόπο μπορεί στο καλλιτεχνικό τμήμα του ΕΑΜ. Πολλά από τα γραπτά του καταστρέφονται στα Δεκεμβριανά. Μετά την Εθνική Αντίσταση αρχίζει η περιπέτεια της εξορίας: Λήμνος, Μακρόνησος, Αι Στράτης, Γυάρος, Λέρος. Σχεδόν 20 χρόνια κατατρεγμός!
Κανείς, ωστόσο, δεν μπορούσε να αμφισβητήσει το ποιητικό του ύψος και μεγαλείο. Το 1956 η μαγική «Σονάτα του Σεληνόφωτος» τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το πλήθος των βραβείων και των τιμητικών διακρίσεων στο εξωτερικό, όπως και οι μεταφράσεις του έργου του σε διάφορες γλώσσες, μαρτυρούν τη διεθνή απήχηση του έργου του. Πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα πεζογραφήματα (μυθιστορήματα τα ονομάζει), τέσσερα θεατρικά, όπως και μελέτες για ομοτέχνους συγκροτούν το κύριο σώμα του έργου του. Πολυάριθμες μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα δημοσιεύματα συμπληρώνουν την εικόνα του μεγάλου αυτού δημιουργού.
Ο Ρίτσος ακροβατώντας μια ολόκληρη ζωή μεταξύ ποίησης και πολιτικής δεν κράτησε καμιά δικλείδα ασφαλείας, όπως έκαναν πολλά άλλα σπουδαία ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας. Σε μία συνέντευξη ρωτήθηκε για το πώς λειτουργεί και πως δικαιολογείται ο πολιτικός χαρακτήρας ενός συγκεκριμένου μέρους της ποιητικής του δουλειάς. Η απάντησή του ήταν η εξής:
«Είναι λάθος να χωρίζουμε την ποίηση σε κατηγορίες. Η ποίηση είναι απέραντη σαν τη ζωή, ένα διαρκές γίγνεσθαι. Στο χώρο της δεν υπάρχουν όρια, δεν υπάρχουν απαγορεύσεις. […] Γράφοντας (ο ποιητής) ποίηση, κάνει χωρίς να το ξέρει, μια μάχη, σώμα με σώμα, με το θάνατο. Κι όταν λέμε θάνατο δεν εννοούμε μόνο τον φυσικό, αλλά και όλες τις μορφές του κοινωνικού θανάτου. Η καταπίεση, η σκλαβιά, οι επιθυμίες που δεν εκπληρώνονται, όλα αυτά είναι μια καθημερινή εκτέλεση, ένας θάνατος. Κι όσο θα υπάρχει ο θάνατος, θα υπάρχει και η αντίσταση στον θάνατο. Μια αναμέτρηση με αυτή τη μορφή του θανάτου είναι η πολιτική ποίηση (ή τουλάχιστον η δική μου πολιτική ποίηση), μια μάχη για να φτάσουμε στο “αταξικό γαλάζιο”, όπως γράφω σε ένα ποίημά μου για τον Νερούντα».
Πολλοί εξαπολύουν μύδρους για το μεγάλο σε έκταση έργο του. Παραγνωρίζουν έτσι το πόσο σκληρά φέρθηκε η ζωή στον ποιητή και τη δύναμη που του πρόσφερε η ποιητική καταγραφή της. Στο πλήθος των συμφορών ο Ρίτσος αντιστάθηκε με το πλήθος των ποιημάτων του. Οποιοσδήποτε ανατρέχει στη βιογραφία του είναι απίθανο να μην εντυπωσιάζεται από το μεγαλείο και τη δύναμη του Γιάννη Ρίτσου. Είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς πως ένας άνθρωπος μπορεί να αντέξει τόσα βάσανα. Οικογενειακές συμφορές, φυματίωση και αιμοπτύσεις, σανατόρια, ανέχεια και πείνα, διώξεις, εγκλεισμοί, εξορίες και εξευτελιστικοί βασανισμοί. Κι αυτός, γενναίος και αλύγιστος δεν πρόδωσε ούτε μια στιγμή τις ιδέες του και τα ιδανικά του.
Αν θα ήθελε κάποιος να διαβάσει την ιστορία του 20ου αιώνα θα μπορούσε να το κάνει ανατρέχοντας στην ποίηση του Ρίτσου, γιατί η ποίησή του κατέγραψε την ιστορία σαν χρονικό. Ο Ρίτσος μέσα στην ποίησή του διασταύρωσε το προσωπικό του όραμα με την έγνοιά του για τον απλό λαό, και έδειξε πως όταν μιλά για τον εαυτό του, μιλά για όλους! Με την οργιώδη φαντασία του, την εγρήγορσή του και την ισχυρή του θέληση μάς χάρισε μια ποίηση πληθωρική από ζωή, μια ποίηση αισιόδοξη, που αναδεικνύει διαχρονικά την πίστη στο μεγαλείο του αγωνιζόμενου ανθρώπου.
Αθάνατος!
άρθρο της Χρύσας Καραμήτρου
εκπαιδευτικού, μέλους του Συλλόγου Εκπ/κών Π.Ε. “Ο Περικλής”
πηγή: Σελιδοδείκτης
Last modified: 11 Νοεμβρίου 2017
