ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ (καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας)
«Είναι τα σύνορα που δίνουν τους νόμους της φυσικής»
Της Μαρίας Μυστακίδου
αναδημοσίευση από Ελευθεροτυπία
Ολοι κάνουμε βλακείες. Είναι τελείως ανθρώπινο. Ωστόσο σημασία έχει να καταλάβουμε ότι κάναμε βλακεία, να το αναγνωρίσουμε, να ζητήσουμε συγγνώμη και να τη διορθώσουμε. Ε, λοιπόν, οι βλάκες δεν λειτουργούν έτσι. Σημασία έχει να καταλαβαίνεις τη βλακεία
Οταν ο Δημήτρης Νανόπουλος μιλά για τη μεγάλη του αγάπη, τη φυσική, ακόμα και ο πιο αδαής στέκει να ακούσει, αρχίζει να κατανοεί και εν τέλει μένει εκστατικός και θαυμάζει. Ο διακεκριμένος καθηγητής θεωρητικής φυσικής του Πανεπιστημίου του Τέξας βρέθηκε στα Χανιά και γοήτευσε μικρούς και μεγάλους με τις ομιλίες του.
Ο ίδιος θεωρεί πως η δουλειά του δεν μοιάζει καθόλου με δουλειά, περισσότερο τη νιώθει σαν χόμπι. «Δεν βαρυγκομώ τις Δευτέρες. Μου αρέσει να δουλεύω», μου είπε. Και παρά το ότι ψάχνει διαρκώς για απαντήσεις σε ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την υφή, την προέλευση και την εξέλιξη του σύμπαντος, ο Δημήτρης Νανόπουλος δεν ζει αποκλειστικά στη σφαίρα της επιστήμης. Μιλά με πάθος για τα κοινωνικά προβλήματα, καταδικάζει με έντονο τρόπο τις φρικαλεότητες στη Γάζα, παραδέχεται -με λύπη- πως η Ελλάδα δεν έχει να προσφέρει όσα το εξωτερικό σε ταλαντούχους νέους που τώρα ξεκινούν την καριέρα τους.
Λίγο πριν από την ομιλία του στο Νεώριο Μόρο, ο -πιθανότατα- επόμενος διευθυντής του CERN μίλησε στην «Κ.Ε.» για τη σημασία του εγκλωβισμού στη φυσική (και όχι μόνο), για το Σύμπαν, που τελικά καθόλου δεν συνωμοτεί και για την… ανθρώπινη βλακεία.
* Η φυσική είναι τελικά όσο δύσκολη την παρουσιάζουν οι δάσκαλοι ή είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας και έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε;
– Η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Η φυσική παρουσιάζει οπωσδήποτε κάποια δυσκολία, όπως δυσκολίες έχουν όλα τα πράγματα. Από την άλλη πλευρά είναι ζήτημα αγωγής του τι διαβάζουμε, του πώς διαβάζουμε και το κατά πόσον οι δάσκαλοι μας κάνουν να αγαπήσουμε αυτό το μάθημα που λέγεται φυσική. Το κατά πόσον μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες. Οι ρίζες είναι πικρές, οι καρποί είναι γλυκείς, έλεγε ο Αριστοτέλης. Για να γευτούμε τους καρπούς της φυσικής πρέπει να κοπιάσουμε. Και πρέπει ο δάσκαλος να βοηθά. Αυτό όμως συμβαίνει με όλα τα μαθήματα. Καλό θα ήταν και η Πολιτεία και η οικογένεια, όλος ο κοινωνικός ιστός να έχουν καλύτερη γνώση για το τι ακριβώς είναι η φυσική. Δεν εννοώ βέβαια να γίνουν όλοι φυσικοί. Αλλά σκεφτείτε: όλοι σχεδόν γνωρίζουν τι έλεγαν οι αρχαίοι, μαθαίνουν Ιστορία. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με τη φυσική.
* «Ζούμε σε έναν κόσμο με πάρα πολλά σύμπαντα. Ζούμε επίσης σε 10 διαστάσεις αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε», έχετε πει. Γιατί οι νόμοι της φυσικής, τα φυσικά φαινόμενα είναι τόσο δύσκολο να τα αντιληφθούμε; Τι είναι εκείνο που περιορίζει την «ορατότητα» της αντίληψης των περισσότερων ανθρώπων;
– Υπάρχουν πολλά σύμπαντα. Δεν είναι ακόμα αποδεδειγμένο στο βαθμό, για παράδειγμα, που έχει αποδειχτεί η ύπαρξη του σωματιδίου του Χιγκς, αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν. Ο τρόπος που αυτές οι διαστάσεις συρρικνώνονται ή μαζεύονται σαν «κουβαράκι», το σχήμα που παίρνουν μας οδηγεί στην κατανόηση των φυσικών νόμων που διέπουν κάθε σύμπαν. Το σύμπαν μας έχει τους φυσικούς νόμους που ξέρουμε. Εκείνο που είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι κάθε νόμος είναι απόρροια του πώς συρρικνώθηκαν οι έξτρα διαστάσεις που εμείς μπορεί να μη βλέπουμε, ωστόσο όμως υπάρχουν. Και θα σας το εξηγήσω με ένα παράδειγμα: αν έχω ένα σκοινί στο δωμάτιό μου και παίζω με αυτό, από τις ταλαντώσεις του σχηματίζονται διάφορα κύματα. Αν τώρα δέσω το σκοινί, τα κύματα που θα σχηματιστούν θα είναι πολύ διαφορετικά, θα είναι συγκεκριμένα. Αν λοιπόν υπάρχουν «σύνορα» σε κάθε χώρο, τα κύματα που θα προκύπτουν θα έχουν άμεση σχέση με το σχηματισμό των σωματιδίων, της μάζας, κ.λπ. Εχουμε, λοιπόν, για πρώτη φορά στην ανθρωπότητα απάντηση για το πώς προκύπτουν οι νόμοι της φυσικής. Είναι ο εγκλωβισμός που δίνει τους νόμους.
* Αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Χρειάζεται εγκλωβισμός για να έχουμε νόμους. Μπορεί να μετατεθεί και σε άλλους τομείς αυτό, εκτός από τη φυσική;
– Φυσικά. Ισχύει παντού!
* «Δεν του καίγεται καρφάκι του σύμπαντος για εμάς». Το δανείζομαι από παλιότερη συνέντευξή σας. Στην πραγματικότητα τι σημαίνει αυτό; Οτι όποια και να είναι η δική μας αντιμετώπιση απέναντι στα πράγματα, απέναντι στον πλανήτη και κατά συνέπεια και στο σύμπαν, η εξέλιξη των πραγμάτων θα είναι η ίδια;
– Είναι μια άλλη έκφραση της θέσης του παραλόγου του Καμί. Πρέπει να απελευθερωθούμε από αυτά, από θεωρίες που θέλουν το σύμπαν να… εμπλέκεται στα ανθρώπινα. Οι συνθήκες πάνω στη γη είναι τυχαίες. Εμείς είμαστε που προσπαθούμε να βρούμε σκοπούς στο σύμπαν. Στην πραγματικότητα τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Υπάρχει το σύμπαν, υπάρχουμε και εμείς.
* Δηλαδή το σύμπαν δεν συνωμοτεί για εμάς, ρωτώ χρησιμοποιώντας την πασίγνωστη ρήση του Κοέλο -με την οποία ποτέ δεν συμφώνησα, ωστόσο διαρκώς ακούω να επαναλαμβάνεται;
– Το σύμπαν ποτέ δεν έχει συνωμοτήσει, και ούτε πρόκειται. Οσα συμβαίνουν σήμερα γύρω μας έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Οι βομβαρδισμοί στη Γάζα δεν έχουν να κάνουν με το σύμπαν, έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Ολα όσα μας αγγίζουν είναι έργα ανθρώπινα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως επειδή δεν καίγεται καρφάκι του σύμπαντος για εμάς πρέπει να λειτουργούμε με τρόπους καταστροφικούς προς αυτό. Η συμπεριφορά μας ορίζει και το μέλλον μας.
* Τι είναι εκείνο που σας «τράβηξε» στη φυσική; Πώς αποφασίσατε να ακολουθήσετε αυτό το δρόμο;
– Μέχρι τα 20 μου χρόνια δεν καταλάβαινα γιατί με ρωτούν τι ήθελα να κάνω μεγαλώνοντας. Πάντα θεωρούσα αυτονόητο πως θα ασχοληθώ με τη φυσική. Από μικρός είχα ανησυχία να καταλάβω τι γίνεται γύρω μου, πώς λειτουργεί ο κόσμος. Τις απαντήσεις τις βρήκα στη φυσική. Για μένα η φυσική ήταν πάντοτε μονόδρομος.
* Είστε ανάμεσα στους 5, 10 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως. Εχετε προταθεί και είναι πολύ πιθανό να είστε ο επόμενος διευθυντής του CERN. Τι βαρύτητα έχει όλο αυτό στον τρόπο που δουλεύετε σήμερα και τι χρειάζεται τελικά για να μπορέσει κάποιος να διακριθεί σε τέτοιο βαθμό; Ο επιστήμονας «γεννιέται» ή γίνεται με πολύ διάβασμα και κόπο;
– Οι διακρίσεις είναι ευχάριστα και ωραία πράγματα. Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι είναι 5% έμπνευση και 95% ιδρώτας. Πρέπει να έχεις το μεράκι ή το δαιμόνιο ή και την τρέλα, για να προχωρήσεις μπροστά. Γιατί από τους τρελούς πάει ο κόσμος μπροστά. Χρειάζεται ένα πέταγμα μυαλού για να προχωρήσει πραγματικά κάτι. Με αυτή την έννοια θέλει πολλή δουλειά, πολλή όρεξη και ενθουσιασμό για να πετύχει κανείς. Θέλει -επιμένω- αυτό που λέω «τρέλα». Από την άλλη πλευρά, η ευχαρίστηση που αντλώ από αυτό είναι απίστευτη. Με κάνει και νιώθω ΝΈΟΣ. Ο Μαγιακόφσκι έλεγε «δεν έχω καμία άσπρη τρίχα στην καρδιά μου». Κάπως έτσι νιώθω και εγώ με τη φυσική, αισθάνομαι νέος. Είναι η χαρά που μου δίνει η έρευνα και η αγάπη που νιώθω για αυτήν.
* Γιατί θέλουμε να εξηγήσουμε τον κόσμο; Γιατί θέλουμε να μάθουμε τα πάντα για το πώς δημιουργήθηκε ο πλανήτης, η ζωή σε αυτόν; Εχει να κάνει με την εγγενή περιέργεια του ανθρώπου ή φοβόμαστε και λίγο το μέλλον και αναζητούμε γνώσεις από το παρελθόν;
– «Ο άνθρωπος του ειδέναι ορέγεται» έλεγε ο Αριστοτέλης. Δεν υπάρχει ιερότερο πρόβλημα που να μη θέλει κάποιος να καταλάβει, από τους μηχανισμούς της φύσης. Δεν είναι μόνο μια ομάδα μυστών που νιώθει την ανάγκη να μάθει για τη φύση. Ολοι μας το θέλουμε αυτό. Και είμαστε τυχεροί γιατί στην εποχή μας καταλαβαίνουμε πώς προκύπτουν οι νόμοι, πώς λειτουργεί το σύμπαν. Υπάρχει κάτι άλλο, πιο βαθύ, που να συνεπαίρνει το ανθρώπινο μυαλό περισσότερο από αυτό; Επί 10.000 χρόνια προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε τις λειτουργίες της φύσης. Αυτό έψαχνε να απαντήσει ο Θαλής, αυτό έψαχνε να απαντήσει ο Ηράκλειτος και τόσοι άλλοι. Σήμερα έχουμε φτάσει πολύ μακριά. Μέσα μου πιστεύω πως έχουμε κάνει τόση πρόοδο, που πλέον βλέπουμε τον προορισμό. Ξέρουμε πια πού πηγαίνουμε.
* Πόσο κοντά είμαστε στη θεωρία των Πάντων; Μπορεί η ζωή, ό,τι μας περιτριγυρίζει να συμπυκνωθεί σε μια και μόνη θεωρία;
– Γνωρίζουμε πώς χτίζεται ο κόσμος, ποια είναι τα πιο βασικά συστατικά, πώς εμφανίζονται οι δυνάμεις, οπότε υπό αυτή την έννοια, φυσικά μπορεί να υπάρξει μια θεωρία των Πάντων. Πιθανώς να πάρει καιρό για να μορφοποιηθεί απόλυτα, αλλά ναι μπορεί να υπάρξει. Η γενιά μας είναι πολύ τυχερή γιατί όλα όσα προσπαθούσαν τόσοι επιστήμονες να εξηγήσουν, ο Αϊνστάιν, οι προγενέστεροί του, τώρα αρχίζουν και γίνονται ξεκάθαρα. Πλέον «ωρίμασε το φρούτο» και έχουμε αποτελέσματα, έχουμε εικόνα. Εχοντας κάνει πειραματικές ανακαλύψεις βοηθηθήκαμε ώστε να έχουμε καθαρό προορισμό.
* Είστε Ελληνας και κάνατε καριέρα στο εξωτερικό. Πολλοί Ελληνες σήμερα (αλλά και παλιότερα) έφευγαν από τη χώρα για να μπορέσουν να διακριθούν. Σήμερα θα λέγατε σε κάποιο από τα παιδιά εδώ, που σπουδάζουν και ψάχνουν εναγωνίως για δουλειά, να μείνουν στη χώρα ή να φύγουν στο εξωτερικό;
– Υποτίθεται πως πρέπει να τους λέμε να μένουν στη χώρα, αλλά κατά τη γνώμη μου παιδιά-ταλέντα θα ήταν κρίμα να μείνουν εδώ. Η Ελλάδα δεν είναι περιφραγμένο αμπέλι, οι Ελληνες είναι παντού. Δεν με νοιάζει αν είναι επιστήμονες ή καλλιτέχνες ή επιχειρηματίες, οι Ελληνες έχουμε την τρέλα ανέκαθεν να ταξιδεύουμε αλλά να διατηρούμε παράλληλα την ελληνικότητά μας. Ταξιδεύουμε και διαπρέπουμε. Αν εγώ είχα ένα παιδί, όχι, δεν θα το κράταγα εδώ.
Και για να μην παρεξηγηθώ, δεν εννοώ «φεύγω και ρίχνω μαύρη πέτρα πίσω μου». Οι Ελληνες του εξωτερικού στην πλειονότητά μας γυρνάμε πίσω στη χώρα μας, κάνουμε πράγματα για τη χώρα μας, έχουμε στενές σχέσεις με τη χώρα μας.
* Ο Αϊνστάιν είχε πει κάτι ενδιαφέρον: «Δύο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία. Και για το σύμπαν δεν είμαι απόλυτα σίγουρος…». Στην καθημερινότητά σας, διαπιστώνετε πως τελικά η ανθρώπινη βλακεία είναι άπειρη; Και αν ναι, γιατί συμβαίνει αυτό; Ο άνθρωπος τελικά δεν μπορεί να μάθει; Να διδαχτεί από τα λάθη του και να γίνει καλύτερος;
– Και μάλιστα είχε προσθέσει πως ο ορισμός του βλάκα είναι «εκείνος που κάνει το ίδιο λάθος κάθε φορά, περιμένοντας κάθε φορά να αλλάξει το αποτέλεσμα». Το χειρότερο με τους βλάκες είναι πως δεν καταλαβαίνουν πως είναι βλάκες.
Ολοι κάνουμε βλακείες. Είναι τελείως ανθρώπινο. Ωστόσο σημασία έχει να καταλάβουμε ότι κάναμε βλακεία, να το αναγνωρίσουμε, να ζητήσουμε συγγνώμη και να τη διορθώσουμε. Ε, λοιπόν, οι βλάκες δεν λειτουργούν έτσι. Σημασία έχει να καταλαβαίνεις τη βλακεία. Αυτή είναι η διαφορά του βλάκα και του γνωστικού. Η διαφορά είναι να καταλαβαίνεις. Το πρόβλημα είναι όταν δεν μπορείς καν να καταλάβεις ότι έκανες βλακεία…
* Και στην εποχή μας η βλακεία είναι αήττητη…
– Ζούμε σε μια εποχή έντονων αναταραχών λόγω της παγκοσμιοποίησης. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να καταλάβουν τα αυτονόητα. Κάθε τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας πλήττεται από αναταραχές. Οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά. Είπα πριν για τη Γάζα. Κάθε φορά που ακούω ειδήσεις γίνομαι έξω φρενών. Μα είναι δυνατόν; Θα έπρεπε για πολλά να έχουμε ξεσηκωθεί, να έχουμε φωνάξει. Και όμως μετά από λίγο παρασυρόμαστε από τη δουλειά μας, την καθημερινότητά μας. Ντρέπομαι που το λέω. Ομως πρέπει να γίνουμε πιο απαιτητικοί, πιο μαχητικοί. Να μη «βολευόμαστε»…
Last modified: 22 Αυγούστου 2014
